سهم ارث مادر همراه با همسر و فرزندان متوفی

به طور معمول، وقتی فردی با سپری کردن عمر و در سنین کهنسالی از دنیا می رود، ورثه اش منحصر به همسر و فرزندانش هستند و پدر و مادر چنین فردی معمولا پیش از خودش فوت کرده اند.

با این حال ممکن است، فردی به دلایلی در سنین پایین تر و پیش از والدینش فوت کند که در این فرض والدین او نیز همراه با همسر و فرزندانش جزو ورثه او خواهند بود.

مدل غالب ترکیب ورثه: همسر و فرزندان

به سبب مدل غالب ازدواج در جامعه امروزی که در آن معمولا سن شوهر از زن بیشتر است و برخی عوامل دخیل دیگر، معمولا پدر خانواده زودتر از سایر اعضای خانواده فوت می کند و در نسل قبل هم پدرِ پدر زودتر از مادرِ پدر فوت کرده است.

بنا بر این ما در یک مدل شایع با ترکیب زوجه و فرزندان به عنوان ورثه مواجه هستیم و عموم مردم هم سهم الارث ورثه در این مدل شایع را می شناسند.

در این مدل زوجه (همسر متوفی) یک هشتم از کل (ترکه منقول و قیمت ترکه غیرمنقول) را ارث می برد و فرزندان به صورت هر پسر دو برابر دختر باقیمانده را میان خود تقسیم می کنند.

یک مدل شایع دیگر: مادر، همسر و فرزندان

در یک مدل دیگر که مصادیق آن هم کم نیست، مادر هم در ترکیب ورثه حضور دارد، یعنی مادرِ متوفی، همسر و فرزندان او ترکیب ورثه را تشکیل می دهند.

باز هم عموما می دانند که سهم الارث مادر متوفی در صورت وجود فرزند یک ششم (سُدس) است، ولی در مورد مبنای محسابه این یک ششم ممکن است ابهام وجود داشته باشد.

تقسیم ارث به فرض یا قرابت

به سبب شیوع و غلبه حضور زوجه در میان ورثه، ممکن است این تصور ایجاد شده باشد که تعیین سهم از کل ترکه فقط مخصوص زوجه است، در حالی که طبق قانون و فقه تقسیم ارث به دو صورت انجام می شود، یا به «فرض» است یا به «قرابت» و یا هم ترکیبی از هر دو.

ماده ۸۹۳ قانون مدنی: وراث بعضی به فرض بعضی به قرابت و بعضی گاه به فرض و گاهی به قرابت ارث می برند

«فرض» در اصطلاح حقوقی و فقهی، مقداری از ارث است که میزان آن مشخص شده است، در حقیقت صاحبات فرض سهم خودشان را از ترکه بر می دارند و باقیمانده میان باقی ورثه به قرابت تقسیم می شود.

ماده ۸۹۴ قانون مدنی: صاحبان فرض اشخاصی هستند که سهم آنان از ترکه معین است و صاحبان قرابت کسانی هستند که سهم آن‌ها معین نیست

صاحبان فرض: مادر و همسر متوفی

طبق قانون دو نفر اگر در میان ورثه حضور داشته باشند، فقط به فرض ارث می برند، مادر و همسر متوفی (زوج یا زوجه)، بر این اساس جنس ارث بری مادر و زوجه (یا زوج) یکی است و اصطلاحا هر دو صاحب فرض هستند.

البته برخی دیگر از ورثه هم هستند که گاهی به فرض ارث و گاهی به قرابت و گاهی به هر دو صورت ارث می برند که برای پرهیز از پیچیده شدن بحث به این دسته نمی پردازیم.

ماده ۸۹۶ قانون مدنی: اشخاصی که به فرض ارث می برند عبارتند از مادر و زوج و زوجه

به بیان ساده تر، اگر ورثه شامل مادر و همسر و فرزندان متوفی باشند، مادر و همسر متوفی سهمشان را از کل ترکه بر می دارند و هرچه باقی ماند میان فرزندان تقسیم می شود.

ماده ۹۰۵ قانون مدنی: از ترکه میت هر صاحب فرض حصه خود را می برد و بقیه به صاحبان قرابت می رسد و

یک مثال از تقسیم ارث میان مادر و همسر و فرزندان

فرض کنید مردی فوت کرده است و ورثه او شامل مادر و همسرش و یک فرزند دختر و یک فرزند پسر می شود.

در این فرض بهتر است که کل ترکه را تقسیم بر ۴۸ بکنیم، از این ۴۸ سهم ابتدا ۸ سهم (یک ششم یا سدس) به مادر متوفی و ۶ سهم (یک هشتم یا ثمن) به همسر متوفی (زوجه) می دهیم.

پس از کنار گذاشتن سهم الارث صاحبان فرض (مادر و زوجه)، ۳۴ سهم دیگر باقی مانده است، که این ۳۴ سهم باقیمانده را به همان نسبت پسر دو برابر دختر میان دو فرزند تقسیم می کنیم، یعنی ۱۱ و یک سوم سهم برای دختر و ۲۲ و دو سوم سهم برای پسر در نظر می گیریم.

فایده این بحث آنجاست که اگر قرار بود مادر هم سهم الارثش را مانند وراثی که به قرابت ارث می برند بردارد، در فرض همین مثال سهم الارث مادر پس از کسر ۶ سهم زوجه باید از ۴۲ سهم باقیمانده محاسبه می شد که در نتیجه به او ۵ سهم و یک چهارم سهم می رسید که نسبت به روش صحیح محاسبه ۲ و سه چهارم سهم یا به عبارتی حدود ۳۵ درصد کمتر می شود.

نظریه مشورتی با موضوع سهم الارث مادر متوفی

شماره نظریه : ۱۷۷۴/۹۶/۷

شماره پرونده : ۱۰۹۳-۱/۷-۹۶

تاریخ نظریه : ۱۳۹۶/۰۸/۰۲

استعلام :

مردی در تاریخ ۱۷/۱۰/۷۷ فوت نموده است و تاکنون ترکه وی تقسیم نگردیده است و وراث حین الفوت وی عبارتند از: یک مادر- یک همسردائم- دو دختر- یک پسر، لذا جهت محاسبه سهم الارث زوجه از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می‌برد. س: ۱-چنانچه ترکه غیرمنقول زوج به میزان هشتاد میلیون تومان باشد سهم الارث زوجه یک هشتم از هشتاد میلیون تومان محاسبه می‌شود که مقدار آن ده میلیون تومان می‌شود لذا جهت محاسبه‌ی سهم الارث مادر متوفی آیا یک ششم از هشتاد میلیون تومان در نظر می‌گیرند یا سهم الارث مادر متوفی پس از کسر سهم الارث زوجه یعنی یک ششم از هفتاد میلیون تومان محاسبه می‌گردد؟ ۲-چنانچه سهم الارث زوجه پرداخت نگردد در هنگام صدور سند مالکیت به نام مادر متوفی آیا یک ششم به استثنای ثمن بهای عرصه و اعیان زوجه خواهد بود یا خیر؟ با توجه به آنکه طبق ماده ۹۴۸ قانون مدنی هرگاه ورثه از اداء قیمت امتناع کنند زن می‌تواند حق خود را از عین آنها استیفاء کند. ۳-در صورتی که سند مالکیت به نام مادر متوفی بایستی یک ششم به استثناء ثمن بهای عرصه و اعیان زوجه صادر شود در زمان محاسبه سهم الارث مادر متوفی با وجود هشتاد میلیون تومان ترکه غیرمنقول زوج چه مقدار بایستی سهم الارث مادر متوفی محاسبه گردد.

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :

۲و۱- فروض (کسرهای مشخصی از ترکه که عبارت باشد از نصف، یک‌چهارم، یک‌هشتم، دوسوم، یک‌سوم، یک‌ششم) تعیین‌شده برای وراث در فقه که عیناً در قانون مدنی منعکس‌شده است، از کل ترکه است؛ بنابراین طبق ماده ۹۰۶ قانون مدنی، یک‌ششم از کل ترکه از آن مادر است و با توجه به عموم صدر ماده ۹۴۶ قانون یادشده در صورت فرزند‌دار بودن زوج، یک‌هشتم از کل ترکه منقول و غیرمنقول متوفی از آن زوجه خواهد بود و گرچه زوجه نسبت به اموال غیرمنقول ابتدائا نسبت به ‌عین این اموال (اعم از عرصه و اعیان) حقی ندارد، اما طبق ماده ۹۴۸ (اصلاحی ۱۶/۱۱/۸۷) همین قانون، هرگاه ورثه از اداء قیمت، امتناع کنند، زن می‌تواند حق خود را از عین اموال استیفاء کند. بنابراین، سند مالکیتی که به نام مادر متوفی صادر می‌شود، به‌قدر سهم او یعنی یک‌ششم از کل مال غیرمنقول خواهد بود. رأی شماره ۲۳ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در خصوص ابطال بند ۱ بخشنامه شماره ۱۴۲۹۰۴/۹۳-۸/۹/۱۳۹۳ سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مؤید این استنباط است.

۳- با توجه به مراتب فوق، این سؤال منتفی است.

هشدار!
 

مسائل مربوط به ارث پیچیده و بسیار تخصصی هستند، در این مقاله فقط به بررسی یک فرض شایع تقسیم سهم الارث در ساده ترین شکل آن و فارغ از پیچیدگی های فنی آن پرداخته شده است.

ضروری است در هر مورد به طور خاص با یک نفر وکیل دادگستری که دارای پروانه رسمی وکالت دادگستری باشد مشورت کنید.